تاریخ نظامی ایران

تاریخ نظامی ایران قدمتی بسیار طولانی داشته‌است و همواره دارای پیروزیهای ارزشمندی بوده‌است به گونه‌ای که دارای فرهنگ و تمدن نظامی مستقل بوده‌است.

فرمانروایی هخامنشی

امپراتوری هخامنشی (۵۵۹ تا ۳۳۰ سال قبل از میلاد)، اولین امپراتوری ایرانی بود که توانست به قسمت‌های بزرگی از منظقه حکومت بکند. در این دوره ایران یک ارتش ملی داشت که تعداد سربازان آن در حدود ۲۲۰۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰۰ نفر بود و علاوه بر آن کشورهای هم پیمان و مستعمره ایران، دارای ده‌ها هزار سرباز بودند. همچنین آرایش جنگی سپاه به صورت قلب و جناحین و ذخیره اولین بار توسط کوروش کبیر ابداع شد. کوروش با جمع‌آوری سربازان نخبه، گارد جاویدان را بوجود آورد که شمار سربازان آن به ده هزار نفر می‌رسید که همه جا شاهنشاه را همراهی می‌کردند.

ارتش ایران در آن زمان به تقلید از مادهابه هنگهایی هزار نفره تقسیم می‌شد که به هر یک، هنگ یا هزاربام می‌گفتند. به فرمانده هر هزاربام، هزارپتیش (هزاربد) می‌گفتند. به هر ده هزاربام، یک لشکر می‌گفتند. مشهورترین لشکر آن دوره که به عنوان لشکر آماده باش شخص شاهنشاه تلقی می‌شد، لشکر جاودان نام داشت. کوچکترین واحد تقسیمات ارتش هخامنشی، داتابا بود؛ داتابا از ده مرد مسلح تشکیل می‌شد. به مجموع ده داتابا، یک صاتابا می‌گویند و در حقیقت یک صاتابا از صد سرباز مسلح تشکیل می‌شد. هر هزاربام هم از ده صاتابا تشکیل می‌شد.

در زمان کوروش کبیر اولین بار ارابه وارد سپاه ایران شد که فرمانده ارابه‌ها را ارتشتار می‌گفتند.

ارتش در آن زمان برای تشخیص گروه‌های خود از رنگهای بسیاری استفاده می‌کرد؛ بیشترین این رنگها زرد، زرشکی و آبی بودند. این سیستم، بیشتر در سربازان ایرانی محلی و فارسی زبانان بکار می‌رفت و در سربازانی که متعلق به مناظق متحد و هم پیمان ایران بودند بکار نمی‌رفت.

یکی از روشهای معمول جنگ ایرانیان در این دوره، شکل گرفتن بصورت یک دیوار سپری بود بطوریکه کمانداران می‌توانستند از درون آن تیراندازی کند. به این گروه از سربازان، اسپارابارا (که در زبان باستانی ایران به معنی سپردار است) می‌گفتند که به یک ترکهٔ مستطیل شکل مسلح شده بودند که به آن اسپارا (یا سپر) می‌گفتند و با یک نیزه کوچک حدودا دو متری، می‌جنگیدند.

در دوران حکومت هخامنشیان، تیر و کمان، رایجترین جنگ افزار ایرانیان بود. نقش اصلی اسپاراباراها، فرونشاندن حملات دشمنان و ضعیف کردن آنها، با تیراندازی به طرف آنها بود و ضربه اصلی را سواره نظام ارتش به دشمن، وارد می‌کرد. این فنون جنگی، در مقابل حمله یونانیان، که بسیار متفاوت می‌جنگیدند، کاری به پیش نبرد. سربازان یونانی، در آن جنگ زره‌های بادوام و سنگینی پوشیده بودند و یک سپر سنگین و بزرگ حمل می‌کردند و در برابر آنها، سربازان ایرانی، با زره‌های نازک چرمی و پارچه‌ای و سپرهای کوچک چوبی، می‌جنگیدند. اما با آغاز دوران اشکانیان که مبتکر نوع جدیدی از استراتژی جنگی بودند ایرانیان توانستند با شیوه ی جنگی نو شکست های سنگینی را بر سلوکیان و روم وارد کنند و در نهایت شیوه ی جنگی یونانیان که به روم منتقل شده بود و به آرایش فالانژ معروف بود منسوخ شده و کنار گذاشته شد. این شیوه ی جنگی در زمان ساسانیان بهتر و گسترده تر و همچنین منظمتر شد.در تمام طول جنگ های ایران و روم به جز <<دو سه بار>> در باقی جنگ ها ایران پیروز شد.

چیرگی یونانیان (۳۳۰ تا ۱۵۰ سال قبل از میلاد)

حکومت مقتدر و بزرگ هخامنشی در ۳۳۰ میلادی مقهور قدرت نوظهور یونانیان گردید. یونانیان به‌ایران حمله کرده و سپاهیان ایران را شکست داد؛ به این ترتیب یونانیان موفق به‌انهدام حکومت ایرانیان گردیدند. نخستین نبرد اسکندر و ایرانیان در بهار (۳۳۴ پ. م) در حوالی آسیای صغیر نبرد گرانیک یا گرانیکوس نامیده می‌شود. اسکندر از بغاز داردانل گذشته وارد آسیای صغیر شد. این نبرد در کنار رود گرانیک روی داد که به دریای مرمره می‌ریزد. دومین نبرد اسکندر و ایرانیان در نبرد ایسوس، (۳۳۳ پ. م.) اولین نبرد مستقیم اسکندر است با سپاه داریوش سوم. داریوش و اسکندر در نزدیکی شهر ایسوس با یکدیگر رو به رو شدند. سومین نبرد اسکندر و ایرانیان در نبرد گوگمل، (۳۳۱ پ. م.) دومین نبرد مستقیم اسکندر است با سپاه داریوش سوم در گوگمل واقع در نزدیکی اربیل امروزی. بیشترین مقاومت‌ها را طوایف آریایی برزینی در نبرد گوگمل انجام دادند.

امپراتوری یونانی سلوکی، جانشین حکومت اسکندر کبیر حساب می‌شود و مناطقی از ایران، آناتولی مرکزی، شام، میان رودان، ترکمنستان، پامیر و رود سند را در بر می‌گرفت.

فرمانروایی اشکانیان (۲۵۰ سال قبل از میلاد-۲۲۶ سال بعد از میلاد)

قوم پارت، یک تمدن واقع در شمال شرقی ایران کنونی بودند. سلسله پادشاهان اشکانی (پارتی)، تمامی سرزمین‌های ایران معاصر را پوشاندند. سرزمینهایی که پادشاهان اشکانی تصرف کرده بودند، عبارتند از:ارمنستان، عراق، گرجستان، شرق ترکیه، شرق سوریه، ترکمنستان، افغانستان، تاجیکستان، پاکستان، کویت، خلیج فارس، مناطق ساحلی عربستان سعودی، بحرین، قطر، لبنان، اسرائیل، فلسطین و دبی.

اشکانیان پس از بیرون کردن تدریجی حاکمان یونانی از ایالت ها پس از مدتی تمامی ایران را آزاد کرده و دولت سلوکی هم توسط فرهاد دوم اشکانی از بین رفت.این حکومت بعد از شکست دادن حکومت یونانی سلوکی، به روی کار آمد و کار خود را در اواخر قرن سوم قبل از میلاد آغاز کرد و سرزمینهای میان رودان توسط آنها بین سالهای ۱۵۰ سال قبل از میلاد-۲۲۴ سال بعد از میلاد، کنترل می‌شد. این حکومت سومین سلسله محلی-باستانی ایران (بعد از مادها و هخامنشیان) به حساب می‌آید. امپراطوری اشکانی، اصلی‌ترین و تنها رقیب امپراطوری روم بود.

اشکانیان تا منطقه ارم در عربستان نیز نفوذ داشتند. بطوریکه در اتحادیه بازرگانان صمغ کندر، ظرفهای سفالینی پیدا شده که به سبک اشکانیان جلا داده شده‌اند. بالاخره در سال ۲۲۴ بعد از میلاد، در هنگامی که ساختار این حکومت سست شده بود، عمر این امپراتوری بسر آمد و آخرین پادشاه این سلسله اشک بیست و نهم (اردوان پنجم) در منطقه هرمزدگان از اردشیر پاپکان شکست خورد و اینچنین شد که امپراطوری قدرتمند ساسانی شکل گرفت.
اشکانیان نوادگان هخامنشیان بودند.

فرمانروایی ساسانی (۲۲۶-۶۳۷ میلادی)

ارتش ساسانی (پهلوی:سپاه)، با روی کار آمدن اردشیر بابکان (۲۲۶ تا ۲۴۱ میلاد)، که بنیانگذار سلسله ساسانی بود، متولد شد. هدف اردشیر، احیای امپراتوری ایران بود و از نتایج این هدف، اصلاح شدن ارتش ایران و ساختن یک ارتش دائمی بود که تحت فرماندهی شخصی خود و افسرانی بود که فقط از خودش اطاعت می‌کردند و از استاندار منطقه، پیروی نمی‌کردند.

سازمانهای نظامی ساسانی، مدل سواره نظام اشکانیان را نگه داشتند ولی زره‌ها و شیوه‌های جنگاوری جدیدی را بکار گماشتند. و این کارها آغازی بودند برای درست کردن سیستمی نظامی، که بیش از ۴۰۰ سال (تا زمانی که امپراتوری ساسانی وجود داشت) به و جانشینانش خدمت کرد تا بتواند در مقابل امپراتوری روم و بعد از آن امپراتوری روم شرقی که یکی از دو امپراتوری قدرتمند تاریخ در غرب اوراسیا است، ایستادگی کند. در آن زمان ارتش ساسانی از ارانشهر (که نام ساسانی ایران است)، در مقابل ایلات آسیای میانه، که از هفتالیان و ترکها بودند، دفاع می‌کرد. و بعدها ستیز علیه امپراتوری روم را آغاز کرد.

چیرگی اعراب (۶۳۷-۶۵۱ میلادی)

حکومت مقتدر و بزرگ ساسانی در ۶۵۱ میلادی مقهور قدرت نوظهور اعراب مسلمان گردیدند. اعراب با کمترین امکانات به‌ایران حمله کرده و ایرانیان را در جنگ قادسیه، جنگ تیسفون، جنگ جلولا و جنگ نهاوند شکست دادند؛ به این ترتیب اعراب موفق به‌انهدام حکومت ساسانیان گردیدند.

پس از چیرگی اعراب و استقرار دین اسلام در سرزمین ایران، تحولات بسیاری در عرصه‌های اجتماعی، مذهبی و سیاسی به‌وجود آمد. ایرانیان که از تبعیض طبقاتی موجود در کشورشان ناراضی بودند اسلام را پذیرفتند؛ با این حال هرگز مخالفت خویش را با سلطه اعراب به‌ویژه امویان و عباسیان بر خاک ایران پنهان نکردند و جنبش‌های استقلال‌طلبانه‌ای را به‌پا ساختند که تشکیل حکومت‌هایی چون طاهریان (۸۸۱-۸۲۶ م) و صفاریان (۹۰۳-۸۶۶ م) را می‌توان از نتایج آنها برشمرد.

سلسله طاهریان (۸۲۱-۸۷۳ میلادی)

سلسله طاهریان، بر شمال شرقی امپراتوری ایران و در منقه خراسان حکومت می‌کرد (به قسمتهایی از ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان). بنابراین سومین پایتخت ایران نیشابور بود.

هرچند نیشابور تحت خلافت عباسیان از بغداد بود اما فرمانروایی طاهریان یک حکومت خود مختار و کاری بود. این سلسله به وسیله طاهر ذوالیمینین که سردار برجسته مأمون بود، بنیان گذاری شد. پیروزی‌های نظامی طاهر در شرق ایران باعث قدردانی از او و هدیه دادن به وی، توسط پادشاهان منطقه می‌شد. در نتیجه این پیروزی‌ها، جانشینان طاهر موفق شدند که تا هند نیز نفوذ کنند.

سلسله طاهریان تلاش می‌کرد که اولین سلسله مستقل از سلسله عباسی باشد که در خراسان تاسیس می‌شود. این سلسله به وسیله سلسله صفاریان برانداخته شد و خراسان به امپراتوری صفاریان در شرق ایران پیوست.

سلسله علویان طبرستان (۸۶۴-۹۲۸ میلادی)

علویان طبرستان، یک قوم شیعه بودند که در مازندران (طبرستان) ایران قرار داشتند. علویان از نسل امام دوم شیعیان-حسن بن علی-بودند که دین اسلام را به مناطق جنوبی دریای خزر آورده بودند. حکومت آنها در سال ۹۲۸ میلادی و پس از شکست خوردن از حکومت سامانیان، منقرض شد. بعد از شکست علویان، بسیاری از سربازان و سرداران علوی به سلسله سامانیان پیوستند. مرداویج زیاری-پسر زیار-یکی از سردارانی بود که به سلسله سامانیان پیوست. او بعدها سلسله زیاریان را تاسیس کرد. همچنین علی، حسن و احمد، پسران بویه، نیز در بین سرداران ملحق شده به ارتش سامانیان بودند.

اقوام ایرانی‌تبار

اقوام ایرانی‌تبار

زرتشت فردوسی جلیل زندی صلاح الدین شاپور یکم عبدالغفارخان مصدق ختاگوروف درانی مولوی محل سوری ابن سینا نظام الملک خیام اسماعیل سامانی ستار خان کمال‌الملک بوزجانی نظامی خوارزمی رازی طوسی کوروش دوران جمیله داریوش مهستی محمدرضاشاه فیروز نادری
جمعیت کل
۱۳۵-۱۸۵ میلیون[۱] بیشتر جوامع در ایران،افغانستان و همچنین در ترکیه ، عراق ، سوریه ، آذربایجان ، تاجیکستان ، ازبکستان ، ترکمنستان ، روسیه ، قزاقستان ، گرجستان ، ارمنستان ، عمان ، چین (سین کیانگ) ، هند ، پاکستان ، بریتانیا ، آلمان و ایالات متحده.
مناطق دارای جمعیت قابل توجه
ایران و فلات ایران, آناتولی ، آسیای جنوبی ، آسیای مرکزی ، قفقاز و به عنوان جوامع مهاجر در آمریکای شمالی و اروپای غربی.
زبان‌ها
زبان فارسی و دیگر زبان های ایرانی ، یک شاخه از زبان های هندو اروپایی
دین
اکثریت شیعه و سنی, مسیحیت ارتدکس,[۲] مزدیسنا, ارتدکس گرجی, نسطوری, یهودیت, بی خدایی, ندانم گرایی و بهائیت.
گروه‌های قومی مرتبط
دیگر هندوایرانی ها

مردم ایرانی^[۳]، گروه قومی از تبار اقوام ایرانی‌زبان باستان‌اند و به یکی از زبانهای ایرانی گویش می‌کنند.^[۴] این گروه قومی در سراسر فلات ایران٫ از هندوکش تا آناتولی مرکزی و از آسیای میانه تا دریای پارس) - منطقه‌ای که ایران بزرگ یا ایرانزمین نامیده می‌شود^[۵]، پراکنده شده‌اند.

در نوشته‌های تاریخی و ادبی، ایرانیان با کشیدن مرزهایی بین خود و بیگانگان خویش را از دیگران متمایز کرده‌اند. برای نمونه:

• ایران و انیران (در دوران ساسانیان)
• ایران و توران (در اساطیر)
• ایران و روم
• ایرانی و تازی (عجم و عرب)
• تاجیک (پارسی‌زبان) و ترک
• ایران و هند
• ایران و فرنگ (اروپا)^[۶]

زمانی اقوام ایرانی‌زبان را می‌شد در سرتاسر اوراسیا از بالکان تا غرب چین پیدا کرد.^[۷] بخش عمدهٔ اقوام ایرانی‌زبان کنونی و اقوام ایرانی‌تبار با هم مشترک است ولی تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. همانگونه که مشخص است اقوام ایرانی‌تبار محدود به مرزهای کنونی کشور ایران نیستند.

بسیاری از اقوام ایرانی‌تبار خود ریشه در شاخه‌ای از آریاییهای هندواروپایی شناخته شده به ایرانی‌ها دارند. یافته‌های باستان شناسی در مکان‌هایی مانند:روسیه٫ آسیای میانه و خاورمیانه اطلاعات کمی را درباره این که این اقوام چگونه می‌زیسته‌اند ارائه کرده‌اند.

اقوام ایرانی نقش بسیار مهمی را در تاریخ بازی کرده‌اند. مادها یکی از نخستین کشورها و امپراتوری‌های چند ملیتی را تشکیل دادند و قبایل کوچ‌رو سکاها-سرمتی بر زمین‌های گسترده‌ای از روسیه و بالکان حکم فرما بوده‌اند^[۸][۹] و احتمالاً یک قبیله زنان جنگاور سرمتی الهام بخش اسطوره یونانی آمازون‌ها بوده‌اند.^[۱۰] همچنین پژوهشگران معتقداند آیین‌های گوناگونی از مردمان ایرانی تبار مانند مزدیسنا و آیین مانی تاثیرات بسیار مهم فلسفی را بر مفاهیم یهودیت و مسیحیت داشته‌اند^[۱۱].

اقوام ایرانی باستان نیای مردمان بسیاری مانند:گیلکها، کردها، پشتونها، لرها، تاجیکها، بلوچها و... هستند.

معنی و کاربرد

واژه ایرانی مشتق شده از ایران است که خود واژه ایران به معنی سرزمین آریاییها است.^[۱۲][۱۳]. خود واژه آریا در زبان نیاهندوایرانی به معانی بسیاری مانند: اصیل و شریف معنی شده‌است.

زیستگاه

الف - ایریانه ویجه (ایران ویج)

ب - شانزده سرزمین آریایی

ج - ایران شهر (ایران بزرگ)

د - فلات ایران

ریشه‌ها

ایرانیان باختری

ایرانیان خاوری

پارس
کوروش بزرگ شاپور یکم قباد یکم اسماعیل سامانی خوارزمی رودکی فردوسی بیرونی ابن سینا خیام جلیل زندی زکریای رازی عطار مولوی حافظ امیرکبیر روح الله خمینی بهاءالله زرتشت سلمان پارسی مانی محمد مصدق پیر امیدیار اصغر فرهادی ارغوان رضایی محمود حسابی موشه کاتساو امید کردستانی
کل جمعیت
۷۶ تا ۸۰ میلیون
نواحی با بیشترین جمعیت
ایران         (تخمین ۲۰۱۱) ۳۹٬۷۲۰۰٬۰۰۰-۵۰٬۶۰۰٬۰۰۰ [۱][۲][۳]  افغانستان         (تخمین‌های گوناگون) ۱۷٬۰۰۰٬۰۰۰ ۱۹٬۰۰۰٬۰۰۰ [۴] [۵]  تاجیکستان ۵٬۸۴۹٬۳۳۱ [۶]  ازبکستان     (همچنین گفته شده) ۱٬۴۰۰٬۰۰۰ ۶-۷٬۰۰۰٬۰۰۰ [۷] [۸] [ پاکستان     (همچنین گفته شده) ۱٬۳۷۷٬۰۰۰ ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ [۹] [۱۰][۱۱]  روسیه ۱۷۰٬۰۰۰ [۱۲][۱۳]  آلمان ۲۰۰٬۰۰۰ [۱۴][۱۵]  قطر ۱۶۰٬۰۰۰    ایالات متحده آمریکا ۷۴۳٬۰۰۰ [۱۳][۱۶][۱۷]  قرقیزستان ۴۷٬۵۰۰ [۱۸]  چین ۴۱٬۰۲۸ [۱۹]  کانادا ۱۷۳٬۷۶۰ [۲۰][۲۱]  امارات متحده عربی ۴۰۰٬۰۰۰ [۲۲]  بریتانیا ۲۷۵٬۰۰۰ + ۲۴٬۳۳۰ [۲۳]  اسرائیل ۱۳۵٬۰۰۰ [۲۴]  فرانسه ۶۲٬۰۰۰ [۱۳]  هند ۶۰٬۰۰۰ [۱۳]  بحرین ۴۸٬۰۰۰ [۲۵]  هلند ۳۸٬۰۰۰ [۱۳]  عمان ۲۵٬۰۰۰ [۲۶]  استرالیا ۲۲٬۵۵۰ + ۱۹٬۲۰۰ هزاره [۲۷]  یونان ۲۰٬۰۰۰ [۱۳]  کویت ۲۰٬۰۰۰ [۱۳]  کره جنوبی ، , ۵۰٬۰۰۰ [۱۳]  سوئد ۱۵٬۰۰۰ [۱۳]  ترکیه ۳۱٬۳۹۴ [۲۸]  نیوزیلند ۱۰٬۰۰۰   ۶٬۰۰۰ [۱۳]  نروژ ۶٬۰۰۰ [۱۳]  ایتالیا ۵٬۹۱۰ [۲۹]
زبان‌های رایج
زبان فارسی
ادیان و مذاهب
اسلام (شیعه دوازده امامی)، بهایی و زرتشتی

فارسی‌زبانان

فارسی‌زبانان، به بخشی از اقوام ایرانی‌تبار که زبان فارسی زبان مادری شان است گفته می‌شود. فارسی‌زبانان ایران ترکیبی از اقوام مختلف ایرانی هستند.

فارسی‌زبانان، افزون‌بر ایران، در افغانستان، تاجیکستان و سمرقند و بخارا در ازبکستان و ایالات متحده و دیگر کشورها نیز زندگی می‌کنند.

جمعیت و پراکندگی

فارسی زبان رسمی ایران، افغانستان و تاجیکستان است و البته در تاجیکستان به نام فارسی تاجیکی و در افغانستان به نام فارسی دری شناخته میشود و فارسی‌زبانان در ایران بزرگ‌ترین گروه زبانی به شمار می‌آیند. در «کتاب واقعیت‌های جهان سیا» جمعیت فارسی‌زبانان ایران ۵۳٪ و جمعیت گروه قومیتی فارس ۶۱٪ برآورده شده است.^[۳۰]

نقشه پراکندگی خانواده زبان‌هاو گویش‌های ایرانی

تمدن جیرفت

تمدن جیرفت
نام	تمدن جیرفت
کشور	ایران
استان	استان کرمان
شهرستان	جیرفت
اطلاعات اثر
نام‌های قدیمی	تمدن ارت
نوع بنا	ویرانه
دیرینگی	هزاره سوم پ. م.
بانی اثر	ایرانیان متقدم
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۵۲
تاریخ ثبت ملی	۲۴ شهریور ۱۳۱۰
اطلاعات بازدید
امکان بازدید	آری
وبگاه	«تمدن جیرفت» در دانشنامهٔ ایرانیکا
تمدن جیرفت روی نقشه ایران ۲۸.۴۸° شمالی ۵۷.۴۶° شرقی

تمدن جیرفت نام یافته‌های باستانشناسی تازه‌ای‌ است که در استان کرمان در نزدیکی شهر جیرفت و هلیل‌رود به دست تیم‌های چند ملیتی باستانشناس در دست بررسی و پژوهش است. یافتن چنین نقطه‌ای، افقی تازه در یافته‌ها و نگره‌های باستان‌شناسان دربارهٔ تمدن خاورمیانه گشوده است.این تمدن مربوط به هزارهٔ سوم پیش از میلاد است و این مردم، در دشت خوش آب و هوا و حاصلخیز هلیل رود سکنا داشته‌اند.

آثار بدست آمده

اشیاء به دست آمده از این تپه باستانی تا به امروز بیشتر ظروف سفالی و سنگی، قطعات و گاه وسایل مفرغی را شامل می‌شود. اهم صنعت منطقه همان کنده‌کاری روی سنگ صابونی است که دارای ظرافت خاص است و موارد کاربردی و زیبایی شناختی را در بر می‌گیرد. در روی این قطعات تصاویری از قبیل انسان، بز و گوسفند، نخل، مار و عقرب وجود دارد که البته تصاویر مار و عقرب معمول تر است. نکته دیگری که قطعات سنگ صابونی این منطقه را از سایر مناطق و تمدنهای دیگر جدا می‌کند چشم درخشان و مرصع کاری روی قطعات است که در برخی از طرح ها دیده می‌شود. در دور تا دور ظروف حیوانات در هم تنیده حک شده است که برای کنار هم قرار دادن آنها نیاز به محاسبات پیچیده بوده است. به نظر باستان شناسان یافته های جیرفت همهٔ قضاوت‌های باستان شناسی گذشته را تحت تأثیر قرار داده است که آیا تمدن جیرفت همان تمدن اراتا^[۱] است؟^[۲] بسیاری از آثار غارت شده تمدن جیرفت بویژه سنگ نگاره های صابونی منحصر به‌فرد است.

تمدن ناشناخته

تا مدت‌ها چنین تصور می‌شد که کهن‌ترین تمدن جهان در سومر عراق پای گرفته است؛ اما کشف یک زیگورات^[۳] عظیم با قدمت بیش از 5000 سال، آثار سنگی بسیار و همچنین کتیبه‌‌های آجری به خطی ناشناخته از منطقهٔ جیرفت ایران^[۴] باعث شد باستان‌شناسان دربارهٔ دانسته‌ها و ادعاهای پیشین خود تجدید نظر کنند.

آنان با بررسی دوبارهٔ کتیبه‌هایی که از پیش در مناطق مهم باستانی کشف شده بودند، سعی کردند اطلاعات بیشتری دربارهٔ این تمدن عظیم و ناشناخته بدست آورند و در نهایت پس از تحقیقات فراوان، به تعدادی کتیبه دست یافتند. در یکی از این اسناد که از خرابه‌های شهر اور وک^[۵] بدست آمده است، داستان کشمکش میان پادشاه سومر با فرمانروای سرزمین ثروتمندی بنام ارت ثبت شده بود و در کتیبهٔ دیگر، پادشاه سومری سعی کرده بود با گذر از شهر شوش و هفت رشته کوه، به سرزمین ارت حمله کند.

بررسی دقیق این کتیبه‌ها و آثار کشف شده این فرضیه را به اثبات نزدیک می‌کند که شهر افسانه‌ای و گمشدهٔ ارت که در شرق ایران قرار داشته، به احتمال زیاد همان شهر جیرفت است. از آثار کشف شده در حوزهٔ تمدن جیرفت می‌توان به ظروف و پلاک‌های سنگی با نقوش بسیار ظریف از موجوداتی چون عقاب، عقرب و پلنگ اشاره کرد که نظیر آنها در هیچ یک از محوطه‌های باستانی جهان کشف نشده است^[۶]. شاید با ادامهٔ اکتشافات و تحقیق روی آثار کشف شده، باستان‌شناسان به این نتیجه برسند که از این پس بجای میانرودان عراق، می‌بایست جیرفت ایران را مهد کهن‌ترین تمدن بشری در جهان نامید!

داستان جنگ پادشاه سومر

در این داستان حماسی که در اوایل هزارهٔ دوم پیش از میلاد و به خط میخی سومری روی یک سفال نگاشته شده، چنین آمده است: روزی [۷] با فرستادن نماینده‌ای، از حاکم ارت می‌خواهد تا استادان هنرمند و سنگ‌های گران‌بها را برای ساخت معبد به اوروک بفرستد. حاکم ارت هم در ازای فرستادن سنگ‌ها، از پادشاه اوروک تقاضای غلّه می‌کند. انمرکار دوباره قاصدی به سرزمین ارت می‌فرستد و تقاضای خود را تکرار می‌کند. عاقبت دو پادشاه به تفاهم می‌رسند و حاکم ارت، هنرمندان و سنگ‌های زینتی را به سومر می‌فرستد.

متن این کتیبه‌ها بیانگر آن است که حدود پنج‌هزار سال پیش، میان بازرگانان ارت و میانرودان ارتباط پیوسته‌ای وجود داشت و هنرمندان چیره دست ارت در ساخت کاخ‌ها و معابد به سوموی‌ها کمک کرده‌اند.

زبان‌های هندوایرانی

خانوادهٔ زبان‌های هندوایرانی نام یکی از زیرشاخه‌های خانوادهٔ زبان‌های هندواروپایی است. زبان‌های هندوایرانی گسترهٔ جغرافیایی بزرگی شامل فلات ایران، قسمتهایی از آسیای میانه، شمال شبه‌قاره هند و بخش‌هایی از قفقاز را در بر می‌گیرد.^[۱][۲]

نظرات در مورد زیرشاخه‌های زبان‌های هندوایرانی

اختلافاتی پیرامون زیرشاخه‌های زبان‌های هندوایرانی وجود دارد که بیشتر این مناقشات در مورد زبان نورستانی و خانوادهٔ زبان‌های داردی است.^[۳]

نظریه نخست درباب زیرشاخه‌های خانوادهٔ زبانی هندوایرانی

در این نظر خانوادهٔ زبان‌های داردی را زیرشاخه‌ای از زبان‌های هندوآریایی و زبان نورستانی را جزئی از خانوادهٔ زبان‌های داردی فرض کرده‌اند.^[۴][۵]

1. زبان‌های هندوآریایی
2. زبان‌های ایرانی

نظریه دوم درباب زیرشاخه‌های خانوادهٔ زبانی هندوایرانی

بر اساس این نظریه، خانوادهٔ زبانی هندوایرانی، مشتمل بر سه شاخه اصلی می‌شود.^[۶] این سه شاخه عبارت‌انداز:

1. زبان‌های هندوآریایی
2. زبان‌های ایرانی
3. زبان‌های داردی

نظریه سوم درباب زیرشاخه‌های خانوادهٔ زبان هندوایرانی

در این بخش‌بندی که در سال ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۵ توسط زبانشناس نروژی گئورگ مورگنشتیرنه ارائه شد، زبان‌های نورستانی را فرزندی مستقل در خانوادهٔ زبان‌های هندوایرانی فرض کرده و زبان‌های داردی را جزئی از زبان‌های هندوآریایی در نظر گرفته‌است.^[۷][۸][۹] بر اساس این نظریه شاخه‌های اصلی خانوادهٔ زبانی هندوایرانی عبارت‌انداز:

1. زبان‌های هندوآریایی
2. زبان‌های ایرانی
3. زبان‌های نورستانی