ریال ایران

اسکناسی مربوط به زمان سلطنت رضا شاه پهلوی

ریال واحد پول ایران است و به ۱۰۰ دینار تقسیم می‌شود.^[۱] اما چون ریال واحد بسیار کم‌ارزش است، تقسیمات آن در حسابداری به کار نمی‌رود. همچنین حدوداً از سال ۱۳۱۱ هجری خورشیدی واحد غیر رسمی تومان (برابر با ۱۰ ریال) برای شمارش پول ایران به کار می‌رود.

طبق استاندارد ISO-۴۲۱۷ ریال ایران با علامت اختصاری IRR در معاملات جهانی نشان داده می‌شود.^[۲] استاندارد یونی‌کد برای ریال نویسهٔ سازگاری «نشان ریال» بشکل «﷼» را در موقعیت U+FDFC تعریف کرده‌است.^[۳] به استناد ماده یک قانون پولی و بانکی کشور واحد پول ایران ریال است. ریال برابر صد دینار است. یک ریال برابر یکصد و هشت هزار و پنجاه و پنج ده میلیونیم ۰٫۰۱۰۸۰۵۵ گرم طلای خالص است.^[۴]

واژه شناسی

ریال از واژهٔ اسپانیایی و پرتغالی "real" وارد فارسی شده‌است که هم به معنی «شاهی» است، هم نام سکهٔ نقره رایج در آن دو کشور و در سرزمین‌های وابسته به آن بود. ریال از زمان حضور اسپانیاییان و پرتغالیان در خلیج فارس و مراودهٔ ایشان باایرانیان وارد فارسی شده است. این واژه از واژه لاتینی «رگالیس» (regalis) به معنی شاهنشاهی می‌آید که صفتی است از اسم «رکس» (rex) به معنی شاه. واژه انگلیسی «رویال» (royal) همریشه با "real" اسپانیایی و پرتغالی است.^[۵][۶]

سکه نقره با نام ریال در اسپانیا از سالِ ۱۴۹۷ تا ۱۸۷۰ میلادی ضرب می‌شد. ریال همچنین واحدِ پولِ بسیاری از مستعمره‌های اسپانیا بود، مثلاً برزیل تا سالِ ۱۹۹۴ واحدِ پولش ریال بود یا به تلفظِ محلی رییِل. در سال بعد یعنی ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ در زمان رضاشاه، طبق قانون تعیین واحد و مقیاسِ پولِ قانونیِ ایران، ریال به جای قران با وزن خالص ۳۶۶۱۱۹۱/۰ گرمْ طلا انتخاب شد.

تاریخچه

ریال نخستین بار در سال ۱۷۹۸ معروف شد و آن سکه‌ای جهانی بود که ۱۲۵۰ دینار یا یک هشتم تومان ارزش داشت. از سال ۱۸۲۵ ریال از رواج افتاد و به جای آن قران که معادل هزار دینار (یک دهم تومان) ارزش داشت رواج یافت (به این ترتیب واحد پول ایران وارد سیستم اعشاری شد). در سال ۱۹۳۲ (۱۳۱۱ هجری شمسی) ریال جایگزین قران شد. همچنین آن به صد دینار جدید تقسیم پذیر بود.^{[نیازمند منبع]}

واحد پول ایران در زمان محمدشاه قاجار (۱۲۵۰-۱۲۶۴ ه. ق.) از مسکوکات نقره و معادل ۱۲۵ دینار بود. در اواخر قاجاریه معادل یک قران و پنج شاهی بود.^[۷]

واحد پول ایران از سده هفتم هجری تا زمان اوایل حکومت پهلوی دینار بود. یک تومان واحد شمارش برای دینار و برابر ده قران یا ده هزار دینار بود.^{[نیازمند منبع]}

در سال ۱۳۰۸ ناگهان واحد پول "تومان" کنار گذاشته شد و واحد «ریال» که ریشهٔ اسپانیایی و پرتغالی دارد و سابقهٔ تاریخی در ایران نداشت به عنوان واحد رسمی پول برگزیده شد. ریال در میان مردم مقبولیت و رواج نیافت و مردم ایران ۱۰ ریال را یک تومان فرض کردند و در میان مردم واژگان تومان و قران (تُمَن و قِرون) کاربرد دارد و واحدهای رسمی ریال و دینار در محاورات مردم استفاده نمی‌شود. حتی در میان رسانه‌های ایران و مسئولان کشوری نیز استفاده از تومان مرسوم‌تر است. قبل از تبدیل واحدهای پولی به دستگاه اعشاری در سال ۱۹۳۲ (۱۳۱۱ هجری شمسی) سکه‌ها و واحدهای پولی که در جدول زیر آمده‌اند مورد استفاده بودند، و برخی از این الفاظ هنوز کاربردهایی در زبان ایرانیان و ضرب المثل‌های ایرانی دارند:

ضرب به صورت سکه

اولین سکه‌های ریال (سری دوم ریال در دستگاه اعشاری)، سکه‌های ۱، ۲، ۵، ۱۰ و ۲۵ دینار، ½، ۱، ۲ و ۵ ریال، بر روی نقره ضرب شدند. سکه‌های طلا که در دوران پهلوی تعیین شدند و انتشار یافتند برای اولین بار ۱۰۰ ریال ارزش گذاری شدند.

پس از انقلاب ایران (۱۳۵۷)، طرح مسکوکات با حذف نقش شاه تغییر کرد، ولی اندازه و حروف چینی آنها تغییر نکرد. سکه‌های ۵۰ دیناری فقط در سال ۱۳۵۹ ضرب شدند و سکه‌های ۵۰ ریالی در ۱۳۶۰ رواج یافتند. در سال ۱۳۷۲، سری جدید سکه‌های ۱، ۵، ۱۰ و ۵۰ ریالی و نیز سکهٔ ۱۰۰ ریالی ضرب شد. سکه‌های ۲۵۰ ریالی در سال بعد رواج یافتند. در سال ۱۳۸۳ اندازهٔ سکه‌های ۵۰، ۱۰۰ و ۲۵۰ ریالی کاهش یافت و سکه‌های ۵۰۰ ریالی رواج یافتند. در سال ۱۳۸۸ سکه‌های ۲۵۰ و ۵۰۰ در اندازه کوچک تر و ۱۰۰۰ ریالی در ایران ضرب شدند. سایر سکه‌ها هنوز قانونی اند اما دیگر ضرب نمی‌شوند. در نیمه دوم سال ۱۳۸۹، سکه‌های ۲۰۰۰ ریالی و ۵۰۰۰ ریالی ضرب گردید.

تاریخچه آغاز و پایان ضرب گونه‌های سکه‌های ایران از سال ۱۳۵۸ خورشیدی تا ۲۱ فروردین ۱۳۹۰ خورشیدی

1. سکه ۵۰ دیناری (شیر و خورشید بدون تاج) ۱۳۵۸.
2. سکه ۱ ریالی نیکل ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷.
3. سکه ۱ ریالی برنز با نقش دماوند ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶.
4. سکه ۲ ریالی نیکل ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷.
5. سکه ۵ ریالی نیکل ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷.
6. سکه ۵ ریالی برنز ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۸.
7. سکه ۱۰ ریالی نیکل ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷.
8. سکه ۱۰ ریالی برنز ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶.
9. سکه ۲۰ ریالی نیکل ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۸. (در ۱۳۶۸ فقط ۲۰ ریالی یادبود ضرب شد)
10. سکه ۵۰ ریالی برنز ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۸.
11. سکه ۵۰ ریالی نیکل با نقشه ایران ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۰.
12. سکه ۵۰ ریالی نیکل بارگاه حضرت معصومه ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۲.
13. سکه ۵۰ ریالی برنز ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵.
14. سکه ۱۰۰ ریالی نیکل ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۲.
15. سکه ۱۰۰ ریالی برنز ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵.
16. سکه ۲۵۰ ریالی دوفلزی ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۲.
17. سکه ۲۵۰ ریالی نیکل ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵.
18. سکه ۲۵۰ ریالی برنز با گل لاله ۱۳۸۶.
19. سکه ۲۵۰ ریالی برنز مدرسه فیضیه ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹.

صنایع دفاعی ایران

صنایع دفاعی ایران در ۲۵ سال گذشته گام‌های بلندی برداشته و اکنون در ایران کارخانه‌های بسیاری در زمینه ساخت انواع اسلحه و تجهیزات نظامی وجود دارد. به گفته مسئولان عالی رتبه ایرانی، ایران تنها در سال ۲۰۰۳ به ارزش ۱۰۰ میلیون دلار، تجهیزات نظامی به کشورهای دیگر فروخته بطوریکه ایران در سال ۲۰۰۶ به ۵۷ کشور جهان جنگ افزار صادر نموده‌است.

پیشینه

صنایع دفاعی ایران در دوران حکومت محمد رضا پهلوی پایه گذاری شد. در سال ۱۳۵۴، صنایع الکترونیکی ایران تاسیس شد تا به کار جمع آوری و تعمیر سلاحهای وارداتی بپردازد. بیشترین جنگ‌افزارهای ایران قبل از انقلاب اسلامی، از آمریکا و اروپا وارد می‌شدند. بین سال‌های ۱۳۵۲ و ۱۳۵۶، شاه سفارش ۸ میلیارد دلار جنگ‌افزار را به آمریکا داد و آمریکا تا انقلاب ایران (۱۳۵۷)، به ایران فروخت. در سال ۱۳۵۶، سازمان صنایع دفاعی ایران بطور مشترک با اسرائیل شروع به کار کردن روی انواع موشک کرد و ایران و اسرائیل بطور مشترک پروژه‌ای به نام پروژه شکوفه را پایه گذاری کردند و در همین راستا تقاضا داشتند که این پروژه روی موشکها گسترش یابد اما با مخالفت آمریکا مواجه شدند. در سال ۱۳۵۸ ایران اولین گام‌ها را در زمینه ساخت و مهندسی معکوس جنگ‌افزارهای ساخت شوروی از جمله ، کاتیوشا و موشک دوش پرتاب

بعد از آغاز جنگ ایران و عراق و آغاز تحریم‌های اقتصادی و نظامی علیه ایران، ایران هیچ چاره‌ای جز تکیه به صنایع نظامی خودی برای تعمیر و ساخت جنگ افزار نداشت. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز با مداخله و بر عهده گرفتن برخی وظایف به این کار کمک کرد و پس از مدت‌ها صنایع دفاعی ایران بصورت رسمی شکل گرفت و وزیر دفاع ایران سرمایه زیادی را برای راه اندازی اختصاص داد و بعدها ایران مهمات موشکی بسیاری ساخت.

از سال ۱۳۷۱ به بعد ایران توانست که انواع محصولات مورد نیاز نظامی خود مانند تانک، نفربر، موشک، زیردریایی و هواپیمای جنگنده بسازد.

سازمان صنایع هوایی ایران

نشان رسمی سازمان صنایع هوایی ایران

سازمان صنایع هوایی ایران (بصورت مخفف IAIO)، در سال ۱۳۴۵ هجری خورشیدی به منظور طرح ریزی، کنترل و اداره صنایع هوایی نظامی ایران تاسیس شد.

هم اکنون این سازمان مسئول اداره پنج سازمان هوایی ایران است؛ این پنج سازمان عبارتند از:صها، هسا، پنها، صنایع هوایی قدس و صنایع شهید بصیر.این پنج سازمان هر کدام بخشی از صنایع دفاعی ایران را اداره می‌کنند.

سازمان صنایع هوایی ایران، قصد دارد تا ۱۰ سال آینده، ۱۰۰ فروند هواپیمای پیشرفته توپولوف تی یو-۲۱۴ و تی یو-۲۰۴ با مشارکت روسیه، تولید کند؛ تعداد کارکنان ایر واحد تولید توپولف قرار است چیزی در حدود ۲۱۰ نفر باشد.که یک قرارداد جدید با شرکت مادو بزرگترین تولید کننده قطعات هواپیما بسته شده است. شرکت مادو با هدف تولید موتور هواپیماهای بدون سرنشین در سال ۱۳۸۰ در شهر قم شروع به کار کرد که تاکنون موفق به ساخت دونوع موتور هواپیماهای بدون شرنشین شده است . شرکت مادو یکی از شرکتهای مستقل وزارت دفاع می‌باشد که بیشترین محصولات خود را به کشور سوریه صادر میکند.

شرکت ملی نفت ایران

شرکت ملی نفت ایران

محدوده فعالیت	جهان
بنیانگذاری	۱۳۲۷
دفتر مرکزی	تهران
مدیر عامل	رکن الدین جوادی
افراد مهم	بیژن نامدار زنگنه (وزیر نفت)
محصولات	نفت خام، گاز طبیعی، میعانات گازی
درآمد	▲ ۹۷ $ میلیارد دلار (۲۰۱۰)[۱]
وب‌گاه	NIOC.ir

شرکت ملی نفت ایران (انگلیسی : NIOC) (به انگلیسی: National Iranian Oil Company) مسئول بهره‌برداری، استخراج، پالایش، پخش و صادرات منابع نفت ایران و از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی جهان است و در شهر تهران مرکزیت دارد. این شرکت در سال ۱۳۲۷ خورشیدی پس از ملی شدن نفت ایران تاسیس شد و جایگزین شرکت نفت ایران و انگلیس شد. این شرکت در حال حاضر کاملاً دولتی است و رئیس آن توسط رئیس جمهوری اسلامی ایران تعیین می‌شود. این شرکت سومین تولیدکننده بزرگ نفت پس از عربستان سعودی (صاحب سعودی آرامکو) و روسیه (صاحب گازپروم) در سال ۲۰۰۷ معرفی شده‌است^[۲].

NIOC به صورت انحصاری مسئولیت کشف، استخراج، انتقال و صادرات نفت خام و همچنین فروش گاز طبیعی مایع را عهده‌دار است. همچنین نفت خام مورد نیاز پالایشگاه‌ها بومی و کارخانه‌ها را تامین می‌کند. این شرکت مازاد نفت را تحت چارچوب‌های اقتصادی تعیین شده توسط اوپک و به قیمت متداول در میان بازارهای بین‌المللی صادر می‌نماید. NIOC میعانات گازی را توسط شرکت ملی گاز ایران صادر می‌نماید^[۳].

درآمد

فهرست درآمدهای نفتی دولت‌ها در ایران (۱۳۵۹-۱۳۸۸)

شرکت‌های تابعه

سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت

شرکت‌های خدمات فنی

• شرکت ملی حفاری ایران
• شرکت مهندسی و توسعه نفت ایران
• شرکت بازرگانی نفت ایران
• شرکت حفاری شمال
• شرکت نفت خزر
• سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس
• شرکت پایانه‌های نفتی ایران
• شرکت پشتیبانی، ساخت و تهیه کالای نفت تهران

شرکت‌های تولیدی

• شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب
  • شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجد سلیمان
  • شرکت بهره برداری نفت و گاز کارون
  • شرکت بهره برداری نفت و گاز مارون
  • شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران
  • شرکت بهره برداری نفت و گاز آغاجاری
  • شرکت خدمات مهندسی و تجهیزات توربین جنوب
  • شرکت پیرا حفاری
• شرکت نفت مناطق مرکزی ایران
  • شرکت بهره برداری نفت و گاز غرب
  • شرکت بهره برداری نفت و گاز شرق
  • شرکت بهره برداری نفت و گاز زاگرس جنوبی
• شرکت ملی صادرات گاز ایران
• شرکت نفت فلات قاره ایران
• شرکت نفت و گاز پارس
• شرکت نفت و گاز اروندان

متفرقه

• شرکت نفت‌ایران
• شرکت پترو ایران
• شرکت پترو پارس
• شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران
• شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران
• شرکت لوله سازی اهواز
• شرکت ملی نفت فرا ساحل ایران
• شرکت ملی نفت کش ایران

سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران

سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران

نوع شرکت	سازمان دولتی
بنیانگذاری	۱۹۶۷
بنیانگذار(ها)	محمدرضا پهلوی
دفتر مرکزی	تهران، ایران
محصولات	انرژی تجارت معدن کشاورزی هوانوردی راه‌آهن سرمایه‌گذاری
درآمد	▲ ۱۷ $ میلیارد دلار (۲۰۰۹)[۱]
درآمد خالص	▲ ۱٫۴۸۶ $ میلیارد دلار (۲۰۰۹)
دارایی کل	▲ ۴۵٫۷۶۶ $ میلیارد دلار (۲۰۰۹)[۱]
وب‌گاه	www.idro.org

سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، (به‌اختصار: ایدرو) شرکت‌ خوشه‌ای ایرانی است، که در تیرماه ۱۳۴۶ به‌دستور محمدرضا پهلوی تاسیس شد.^[۲] این سازمان برای گسترش و نوسازی صنایع کشور در جهت رقابت‌پذیری در عرصه جهانی از راه فراهم‌آوردن ملزومات توسعه‌صنعتی، با هدف تأمین منافع ذینفعان تشکیل شده‌است.

تاریخچه

در برنامه سوم، سیاست بر این بود که با اجرای همزمان اصلاحات ارضی و با انتقال سرمایه زمین‌داران، اولین هسته‌های سرمایه‌گذاری صنعتی شکل گیرد.

از آن جایی که سرمایه‌داران نوپا با مفاهیم مدیریت صنعتی آشنا نبودند، سازمان مدیریت صنعتی برای جداکردن مدیریت از مالکیت و بانک توسعه صنعتی برای کمک به منابع مالی و تقویت بنیان‌های تشکیل سرمایه ایجاد شدند.

در جریان اجرای برنامه سوم ضرورت وجود مؤسسه‌ای توانمند و فراگیر برای توسعه بخش صنعت و تسریع در صنعتی شدن، مورد توجه قرار گرفت. لذا در تیرماه ۱۳۴۶ سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران تاسیس شد.

دهه اول (۵۶-۱۳۴۶)

در طول این دوره ۱۳۶ شرکت مختلف صنعتی - تولیدی و مهندسی، با سرمایه‌گذاری تقریبی ۱۲۷ میلیارد ریال ایجاد شده است، که هدف آن تکمیل زنجیره صنعتی ، با استراتژی جایگزینی واردات بوده است.

دهه دوم(۶۷-۱۳۵۷)

فعالیت‌های این دوره به شرح زیر بوده است :

• اصلاح ساختار مدیریتی
• اجرای بند الف قانون توسعه و حفاظت صنایع که به موجب آن بخشی از صنایع سنگین و مادر، ملی اعلام شد و اداره آنها به سازمان گسترش واگذار گردید.
• همکاری در ایفای نقش صنعت سنگین در پشتیبانی در جنگ ایران و عراق و تولید وسیع کالاهای مورد نیاز جبهه‌ها با همکاری سازمان‌های نظامی ذیربط.
• اجرای طرح‌های مهم توسعه صنعت سنگین، به ارزش تقریبی ۱٫۴ میلیارد دلار (با جمع سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در این دوره معادل ۴۱۷٫۶۷۰ میلیون ریال)

دهه سوم (۷۷-۱۳۶۷)

همزمان با اجرای برنامه‌های توسعه اول و دوم فعالیت‌های زیر پیگیری شد :

• تکمیل طرح‌های نیمه تمام.
• اجرای طرح‌های بزرگ صنعت سنگین به ارزش تقریبی ۳٫۶۲۹ میلیارد ریال.
• همکاری در اجرای طرح‌های مهم ملی؛ مثل پالایشگاه‌های نفت و گاز و پتروشیمی و احداث نیروگاه‌ها.
• شروع دوره خصوصی‌سازی صنایع و واگذاری تعدادی از سهام شرکت‌ها و دستیابی به بخش مهمی از اهداف جایگزینی واردات.

دهه چهارم (۱۳۷۷ تاکنون)

سازمان گسترش با بررسی عملکرد ضعیف گذشته و نگاهی به کارنامه سی ساله، استراتژی‌ها، مأموریت‌ها و اهداف، دهه آینده را اینگونه ترسیم کرده است

• جذب همکاری‌های بین‌الملل در ابعاد سرمایه‌گذاری، اجرای طرح‌های صنعتی و تحقیقات تکنولوژی.
• سرمایه‌گذاری و ایجاد پایگاه‌های ساخت و تولید.

انجام پژوهش‌های توسعه‌ای و کاربردی.

• توسعه کارآفرینی و تربیت مدیران کارآفرینی.
• توسعه پیمانکاری‌های عمومی.
• ارائه خدمات پشتیبانی (فنی، مالی، مدیریتی و بازاریابی) به واحدهای صنعتی و معدنی.

نشریات

این سازمان دارای نشریات متعددی است از جمله: گسترش صنعت (رایانه)، مجله معماری و شهرسازی، ماهنامه مناطق ویژه اقتصادی، مجله صنایع هوایی، دنیای کامپیوتر و ارتباطات، مجله دانش مدیریت، مجله بزرگراه رایانه و صنعت حمل‌ونقل.